Барем засега, мистерија е каков предлог му дал унгарскиот премиер Виктор Орбан на неговиот македонски колега Христијан Мицкоски за време на вчерашната средба во Охрид, врз кој ќе може да се заснова неговото самонајавено посредништво меѓу Скопје и Софија. Унгарските медиуми, и провладините и оние неутралните и пропозициските, вчера речиси и да не ја споменуваа посетата на големата унгарска владина делегација на Македонија. А уште помалку да се занимаваат со можното посредништво на Орбан.
Јавноста таму е под длабок впечаток на невнимателната, погрешна, па и бесмислена изјава на политичкиот директор на унгарскиот премиер, Балаш Орбан (нема никаква роднинска врска со Виктор Орбан) дека Унгарија не би се бранела доколку би дошло до руска инвазија. И дека Унгарија извлекла поуки оти жртвите во востанието и инвазијата на советските војски во 1956 на некој начин биле залудни. Кога Црвената армија нападна беа убиени 2.700 лица, а 20.000 беа ранети.
Унгарските медиуми се преполни со реакции на оваа неверојатна изјава на многу висок функционер на длабоко „патриотската и национално горда влада”. Извинувања, погрешно протолкувани зборови, па луѓето од 1956 биле херои – сето тоа го зборуваше вчера Балаш Орбан за да се извлече од кашата. А неговиот шеф, Виктор Орбан во редовното петочно интервју за Радио Кошут од хотел во Охрид се обидуваше да ја смири бурата што се развива како вител во неговата земја.
Ако Мицкоски премолче за „мировниот предлог”, ако Орбан го спомена како добра почетна точка (ако и двете страни се согласат за негово посредништво), тогаш што би можело да стои во оваа понуда. Одложување на уставните измени не до крајот на процесот (како што сака македонската влада) туку до некоја одредена фаза? Тоа може да изгледа како план, чии шанси да помине се безначајни, речиси никакви. Да се излегува на кафе од состанок на европските лидери? И тоа е речиси невозможно, иако во новинарски, експертски и владини кругови тоа прилично многу се експлоатираше. Тоа прочуено излегување на кафе на Орбан за да се донесе едногласна одлука за почеток на преговорите со Украина, како што напиша тогаш „Политико” била однапред смислена драмска сцена во стилот quid pro quo.
Десет милијарди евра за пиење кафе
Орбан излезе од салата и ако навистина пиел кафе, можеше да биде задоволен – европските лидери се согласија да ослободат 10 милијарди евра од 30-те милијарди што беа замрзнати за Унгарија поради тоа што Будимпешта не ги почитува основните права на ЕУ.
Орбан доби 10 милијарди евра за да се напие кафе, а што би можел да добие бугарски лидер да излезе од салата за преформулација на веќе постигнат договор и потпишан во летото 2022. Со колку пари би била задоволна Софија и од кои фондови? И дали Македонија е воопшто толкав влог како Украина? А тогаш не се ни расправаше за преговарачка рамка за Киев, туку само за одлука за почеток на преговори, која е на самиот почеток на процесот. И ова изгледа како неверојатна можност.
Дали тоа може да биде она што Мицкоски и клучните луѓе околу него го зборуваа во барем една година пред изборите, кога беа во опозиција? Имплементирање на неколку пресуди на Судот за човекови права во Стразбур за здруженијата на македонското малцинство во Бугарија. Мицкоски и компанијата барем половина година не ја споменуваат оваа варијанта, кон која беа прилично наклонети зборувајќи дека таков чекор на Софија може да ги отвори вратите за уставните измени. Но потоа ја свртеа тактиката за уставни измени со одложено дејство и таа стратегија очигледно пропадна уште пред Мицкоски да отиде во Брисел, каде му беше јасно предочено дека од таа работа ништо не бива.
Тогаш, може ли имплементирањето на некоја од пресудите од Стразбур да влезе во игра? Тешко е да се каже, шансите се минимални. Пред година и пол на ова место објавивме како оди технологијата на забраната на секое можно здружение на ОМО „Илинден” и другите од бугарските власти. Во мај 2023 Бугарскиот хелсиншки комитет објави извештај каде со факти детално се објаснува како на сите нивоа се спречува организирањето на Македонците во Бугарија. Принципот е секогаш ист.
Најстарите случаи за имплементација на пресудите на Судот за човекови права за македонското малцинство во Бугарија чекаат на имплементација од 2006 година.
Пред десетина дена беше објавен извештај од Democracy Reporting International (ДРИ), во соработка со Европската мрежа за имплементација (ЕИН), за земјите-членки на ЕУ, во кој се вели дека државите се мачат (или не сакаат) во целост да ги спроведат пресудите и од Европскиот суд за човекови права и од Судот на правдата на ЕУ. Во него се вели дека 624 пресуди на судот во Стразбур чекаат на целосна имплементација и дека тоа ја поткопува демократијата и владеењето на правото во ЕУ.
Романија, Унгарија и Бугарија се највисоко рангирани меѓу земјите кои се борат да ги спроведат одлуките на судот. Тие се во најдолната група во извештајот кои имаат „многу сериозен проблем” во имплементацијата на пресудите. Заедно со нив во групата се и Полска и Италија.
Во Бугарија 89 пресуди на судот во Стразбур чекаат на имплементација. Поголем број од Бугарија има само Романија – 115 пресуди кои чекаат на имплементација. Бугарија е на самиот врв во ЕУ според просечното време на имплементација – 6 години и 9 месеци.
Има многу случаи за имплементација во Бугарија кои се поврзани со основните човекови права, потоа правата на трансродови лица, на судења во правичен рок, малтретирање во притворски услови…