Две Србии, две толкувања – исти избори

„Нека се чуе до небеса, го нема веќе СНС“ („Nek se čuje do nebesa, nema više SNS-sa“)  – со вакви извици, граѓаните на улиците на Заечар и Косјериќ ги поздравија прелиминарните резултати од локалните избори во неделата (8 јуни), убедени дека по 13 години владеење на Српската напредна партија (СНС) се случила промена.

„Нека српскиот народ ја доживее слободата на начинот на кој ние ја доживуваме вечерва во Косјериќ“, порача кандидатката на опозицијата за претседател на општината Славица Пантовиќ.

А потоа се огласи и претседателот на Србија, Александар Вучиќ, од владејачката СНС, исто така прогласувајќи победа: „Успеавме да победиме затоа што народот ја избра државата. Можете да викате, да блокирате улици, но кога ќе дојдеме зад параванот, гласаме за нашата држава, а не против неа“, рече Вучиќ.

Во изминатиот месец, сите очи во Србија беа насочени кон Заечар и кон Косјериќ, бидејќи таму се одржаа првите избори по падот на настрешницата на железничката станица во Нови Сад, во која загинаа 16 лица. Несреќата, за која многу граѓани веруваат дека е резултат на длабоко вкоренета корупција, предизвика бран протести што траеја со месеци, кои го зголемија притисокот врз популистичкиот претседател Александар Вучиќ.

Изборни нерегуларности

Прелиминарните резултати покажуваат дека СНС освои 27 мандати во Заечар наспроти 23 на опозицијата, а во Косјериќ 14 наспроти 13. Тесната победа на СНС, сепак, сега е под знак прашалник. Опозицијата не ги признава резултатите.

„Нема да ви дозволиме да крадете гласови. Ќе мора да ја објасните секоја вреќа, ќе мора да го отворите секој лист хартија – дури и оние кои ги украдовте“, рече Углеша Ѓуричковиќ од опозициската листа „Промена во која веруваме“ во Заечар во изборната ноќ.

Тие се поддржани и од студентите кои веќе организираа постизборни протести во Косјериќ со цел да „ја одбранат волјата на граѓаните“. Тие, исто така, најавија дека ќе го набљудуваат процесот на отворање на гласачките материјали.

„Доколку е потребно, ќе ја повикаме цела Србија, а тука нема да има место за толку многу луѓе. Ја чуваме нашата изборна волја, бидејќи Косјериќ е слободен“, рече студентката Милица Максимовиќ.

ЦРТА: Изборите не ја одржуваат слободната волја

Тврдења за сериозни изборни нерегуларности беа евидентирани и од набљудувачката мисија на невладината организација ЦРТА. Нивната оценка по денот на изборите беше недвосмислена: „Изборите не ја зачувуваат слободната волја на граѓаните“.

Според извештајот на организацијата, проблемите започнале за време на кампањата, која била обележана со системски притисоци, злоупотреба на јавните ресурси и насилство. Притисокот врз гласачите продолжил со нерегуларности и на самиот ден на изборите.

„Тука се вклучени нелегалното присуство на трети страни на гласачките места, сомнителните собирања околу гласачките места и купувањето гласови, водењето паралелни евиденции на и пред гласачките места поврзани со купување гласови, луѓе кои се обиделе да гласаат, но не биле на списокот на гласачи, фотографирање на гласачки ливчиња, гласање без документи и заканите за притисок врз набљудувачите“, рече програмскиот директор на Црта, Раша Недељков.

Студентите, граѓаните и опозициските политичари кои дојдоа во Заечар за, според нивни зборови, „да ја бранат изборната волја“, исто така, беа активни на терен. Тие наведуваат дека биле сведоци на организиран транспорт на гласачи од други места, таканаречени „бугарски возови“, паралелни листи и директно купување гласови.

„Во селото Салаш, на околу триесет километри од Заечар, имаше 1.600 тепачи со шипки. Во самиот центар, О.У. Јосиф Панчиќ, биле донесени со автобуси, минибуси, извадиле и внеле неколку вреќи. Луѓето го снимале тоа, веднаш го пријавиле“, рече Маја Џиновиќ, која дошла во Косјериќ од Белград.

Атмосферата на обете места за време на денот на изборите беше на работ на конфликт. Граѓаните пријавија присуство на непознати и потенцијално насилни лица, додека голем број полицајци дополнително ги засилија тензиите.

„Бев ужасен од тоа колку полиција има, жандармерија. Зошто е тоа така? Нема принуда, нема ништо, само сакаме подобрување во овој град“, изјави жителка на Заечар за ДВ.

Изборите покажаа дека рамнотежата на моќ е променета

Атмосферата што следеше по изборите во Заечар и Косјериќ јасно укажува на нерамноправните услови во кои се одржуваат изборите во Србија, оцени политикологот Душан Спасојевиќ за ДВ. Сепак, тој истакнува и дека локалните избори покажаа промени во структурата на електоратот и силата на опозициските актери.

„Еден важен резултат од овие избори е сознанието дека постои артикулиран блок составен од студенти, граѓани, опозиција, граѓанско општество – кој сега е релативно еднаков на блокот на владејачките партии и е способен да се натпреварува со нив на изборите. Ова укажува дека се случила одредена промена во општеството, но и дека не е толку голема како што мисли опозициската јавност, која очекува рејтингот на Вучиќ да падне по новата криза“, вели Спасојевиќ.

По изборите, студентите потсетија на своето последно барање за свикување вонредни парламентарни избори. Тие веруваат дека би можеле да ја испратат СНС во опозиција. Колку реално изгледа тоа сега?

„Она што го видовме на изборната ноќ, по изборите – со двете страни кои прогласија победи – е веројатно моделот кој ќе го гледаме и по парламентарните избори. Со други зборови, изборите се во тек, па двете страни ќе се надеваат дека нивните победи ќе бидат такви што ќе биде тешко да се оспорат. Дали ќе дојде до тоа? Веројатно не, но таква е политичката ситуација овде и не верувам дека посебно ќе се промени“, вели Спасојевиќ.

Барањето за парламентарни избори е на маса

А дали воопшто ќе дојде до избори? Засега, владата ја отфрла таквата можност, тврдејќи дека нема основа за тоа. Српскиот претседател Вучиќ претходно изјави дека ќе има избори, но во наредната година и половина.

„Кога ќе завршат подготовките за Експо, ќе дадам предвремени избори. На тие избори, се плашам дека направија голема грешка. Мислев дека шансите се тука некаде, но веќе ги нема. Ќе ги победиме убедливо и тогаш“, најави Вучиќ самоуверено.

По локалните избори во Косјериќ и Зајечар, претседателот на СНС, Милош Вучевиќ, изјави дека не само што вонредните парламентарни избори се неизвесни, туку прогресивците ќе размислат за одржување на следните локални избори, обвинувајќи ја опозицијата и студентите дека ја доведоа атмосферата до работ на конфликт.

„Во ваква атмосфера, нема да одиме на избори, ниту во Неготин ниту во Мионица. Ова се случи сега и никогаш повеќе. Да не се повтори“, додаде Вучевиќ.

Политикологот Душан Спасојевиќ, од друга страна, смета дека изборите се единствениот можен чекор напред. „Можеби тоа не е излез од кризата, но е чекор кон излез од кризата. Видовме од количината на полиција вчера во текот на денот и по инцидентите што се случија дека ова е криза што не може да се реши сама по себе во постојните политички и општествени услови“, заклучува Спасојевиќ.

Извор: DW