ПУБЛИКУМ Вистината на прво место
Низ салата се ширеше тишина, тензијата беше речиси опиплива додека Џ. Д. Венс приоѓаше на говорницата на Конференцијата за безбедност во Минхен.
Само 48 часа порано, светот сè уште изгледаше поинаков. На Европејците, се разбира, им беше јасно колку тешко ќе биде со Доналд Трамп, каков тест за издржливост ќе претставува неговиот втор претседателски мандат за трансатлантските односи.
Сепак, телефонскиот разговор меѓу Трамп и шефот на Кремљ Владимир Путин во средата вечерта испрати вистински шок бран низ ЕУ и НАТО: Одеднаш се шири стравот од целосно потиснување настрана во преговорите за Украина, а можеби дури и во новото преуредување на меѓународниот поредок.
Германскиот претседател Франк-Валтер Штајнмаер звучеше речиси молбено додека директно му се обраќаше на американскиот потпретседател во неговиот воведен говор: „Што и да планирате, разговарајте со нас!”
Малку подоцна, претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, изгледаше разумно, но категорично уверена: ЕУ мора и сака значително да ги зголеми трошоците за одбрана и да ги прошири своите капацитети за оружје. Но, ЕУ веќе направи многу. А само силна ЕУ е добра за САД: „Поразот на Украина би ја ослабнал Европа, но би ги ослабнал и САД. Авторитарните режими ширум светот внимателно набљудуваат дали соседните земји може неказнето да бидат окупирани и да се прекршуваат меѓународните граници или дали постои вистинска одвраќање“, рече таа, затоа сега е клучно „да се направи вистинската работа“.
„Што всушност браниме ние?”
А потоа – стигна Венс. Американскиот потпретседател зборуваше 18 минути, но едвај ја спомена надворешната безбедност на Европа или Украина. Наместо тоа, тој го користеше своето излагање како еден вид лекција за она што администрацијата на Трамп го смета за демократија.
Европа постојано ги нагласува заедничките вредности, рече Венс, но во САД се поставува прашањето „што се тие воопшто денес.” Според него, најголемата закана за Европа не е Русија или Кина, туку заканата одвнатре – повлекувањето на Европа од некои од нејзините најфундаментални вредности.
Како пример, Венс го критикува поништувањето на, според него, целосно легитимните претседателски избори во Романија (кои Врховниот суд ги прогласи за неважечки поради докажаната масивна руска вмешаност), потоа остро ја осуди забраната за демонстрации за абортус во близина на клиниките во Велика Британија, како и исклучувањето на екстремните опозициски партии од политичкиот процес.
Слободата на мислата во Европа е „во опаѓање“, тврди Венс: „Ние веќе не знаеме што браниме на овој свет. Што браните вие?“, праша тој, додека му возвраќаат главно збунети погледи од неговите европски сојузници.
Остри критики за говорот на Венс
„Се бориме за да можете да бидете против нас“, му одговори подоцна германскиот министер за одбрана Борис Писториус на американскиот потпретседател. Тоа, е како што рече, суштински принцип на германската војска и воедно темел на нашата демократија.
„Оваа демократија пред малку беше доведена во прашање од американскиот потпретседател – и тоа за цела Европа. Ако го разбрав правилно, тој ја споредува ситуацијата во одредени делови на Европа со онаа во авторитарните режими“,- рече Писториус. „Тоа е неприфатливо и тоа не е Европа или демократијата во која живеам и во која моментално водам изборна кампања.”
Говорот на Венс претставува кршење на нормите, објаснува за ДВ политикологот од фондацијата Бертелсман, Кетрин Кливер-Ашбрук. „Но, на начин каков што никој не очекуваше.” Вообичаено е сојузниците во вакви рамки да не се мешаат во внатрешнополитички прашања. Сепак, овде се виде „какви стратегии можеме да очекуваме – во извртување на фактите и основното, дефинирано со норми разбирање на она што го сметаме за демократија“, вели поранешната директорка на Германското друштво за надворешни работи (ДГАП), која говорот на Венс го следеше лично во Минхен.
„Првата третина од говорот беше полна со теории на заговор, дезинформации и повици тие перверзии да се сфатат сериозно.”
Изобличени норми
Колку подолго траеше говорот на американскиот потпретседател, толку појасно стануваше дека трансатлантскиот спор повеќе не е прашање „само“ за кризни жаришта во светот – Украина, Блискиот Исток или правична распределба на товарот. Пукнатината во односите меѓу САД и нивните европски партнери е многу подлабока.
Со децении, често споменуваната „заедница на вредности“ беше идеолошкото лепило што го држеше западниот свет заедно. Во НАТО и ЕУ секогаш можеа да се повикуваат на одбраната на демократијата, слободата на мислата и владеењето на правото.
Меѓутоа, сега политичките елити – не само во САД – не само што ги присвојуваат овие термини, туку ги реинтерпретираат и редефинираат. И таа пукнатина поминува токму низ трансатлантскиот сојуз.
Како Европејците би требало да се постават кон новонастанатата ситуација? Нивните можности за влијание сега мора „целосно да се преиспитаат“, вели Кетрин Кливер-Ашбрук. Пред сè, ќе биде неопходно да се погледне промената на перспективата во САД и од тоа да се извлече што може да му се понуди на Вашингтон за повторно да се нагласи заедништвото.
Тоа беше многу полесно во првиот мандат на Трамп, бидејќи сè уште постоеја допирни точки. „Претседателот сега е многу поизолиран, говорот на Венс можеше исто така да го напише и Илон Маск.” Затоа уште поважно е Европа да дејствува обединето и да зборува со еден глас.
Кинеска офанзива на шарм
Поддршката за европските сојузници на Доналд Трамп доаѓа од прилично неочекуван правец. Веднаш по контроверзниот говор на Џ.Д. Венс, на сцената стапи кинескиот министер за надворешни работи Ванг Ји, кој кон стариот континент зазеде многу попомирлив тон.
Тој ги гледа Европа и Кина како „партнери, а не ривали“. За Пекинг, ЕУ „отсекогаш била важен пол во мултиполарниот свет“. „Мораме да го зачуваме меѓународниот систем под покровителство на Обединетите нации“, порача Ванг. Тој исто така додаде дека Европа игра „важна улога“ во мировниот процес за Украина.
Најдоцна по овој значаен прв ден од Минхенската безбедносна конференција, станува јасно: глобалниот поредок се соочува со големи превирања. И нивниот исход е понеизвесен од кога било.
