По царините на Трамп: какви сценарија може се очекуваат?

Царините кои ги воведе американскиот претседател Доналд Трамп го брануваат светот, а несомнено ќе се одразат и на Македонија. Македонската Влада смета дека одлуката на САД за царинските трошоци, нема да има голем импакт врз домашната економија, но сепак имаат подготвен план за надминување на ситуацијата. „Станува збор за очекувана одлука на американската администрација, која не ја одмина ниту една земја во светот – дури ни Велика Британија, Канада, Европската Унија и уште стотици други држави“, велат од Владата.

Владините тимови веќе некое време ги анализирале можните последици и ставот е дека е изготвен план за надминување на ситуацијата. „Контактите со американската администрација се веќе воспоставени и ќе продолжат на високо ниво, а Владата ќе работи на изнаоѓање решение и на спроведување на планот“, велат од Владата, од каде се децидни дека нема потреба од никаква паника, ниту од избрзани реакции и заклучоци.

За некого шок за други можност

Одлуката на САД со која не е одмината ниту една земја – дури ни нивните најстари и најтрадиционални партнери, според македонската Влада е обид за репреговарање на трговските односи во светот – „нешто што беше неопходно и што, иако сега за некои претставува шок, за други ќе значи можност“.
Економските експерти коишто ги консултираше ДВ сметаат дека директните ефекти ќе бидат минимални, и покрај релативно високата царинска стапка од 33% за Македонија, затоа што само околу 1% од македонскиот извоз оди во Америка.

„Но, затоа околу 80% од извозот оди за ЕУ, а пола од тоа за Германија, и оттаму ќе дојде главниот удар“, вели за ДВ професорот на Виенскиот институт за меѓународни економски студии, Бранимир Јовановиќ.

Според него, извозот на ЕУ во Америка ќе се намали поради овие царини, и тоа неминовно ќе го намали и македонскиот извоз во ЕУ. „Особено затоа што ова што го видовме досега е само почетокот на војната. Сега се очекува ЕУ да возврати со свои мерки, па Трамп повторно да ги зголеми царините“, анализира Јовановиќ.

Среќа во несреќа

Добра вест во целата приказна, според него, е што Германија неодамна усвои фискален пакет за поддршка на својата економија од 1.000 милијарди евра, за период од 10 години. Тоа е околу 2% годишно од германскиот БДП, што не е малку, и се очекува да го ублажи ударот од царините врз Германија, а со тоа и врз Македонија.

„Сепак, сите модели покажуваат дека економскиот раст ќе забави и првите проценки на нашиот институт се дека растот на БДП оваа година ќе биде послаб за околу 0.4 процентни поени поради трговската војна. Значи, ако претходно сме очекувале раст од околу 2.8%, сега очекуваме околу 2.4%. Ова не делува трагично, но треба да се има предвид дека ова се само првични проценки и дека ризиците секако се само надолу“, објаснува Јовановиќ.

До април 2025 година, САД применуваа ниски или нулти царини за повеќето производи од Северна Македонија. Но, со новата политика на администрацијата на претседателот Трамп, воведена на 2 април, САД наметнаа основна царина од 10% и дополнителна „реципрочна“ царина од 23%, со што вкупната стапка достигна 33%.

Особено загрижува тоа што Северна Македонија се најде во групата земји со највисоки царини од 33%, заедно со Србија, Кина, Русија и Иран.

Ограничена трговија поради далечината

Универзитетскиот професор Марјан Петрески за ДВ вели дека трговијата на Северна Македонија со САД е ограничена, главно поради географската оддалеченост. Во 2024 година, увозот и извозот во САД во вкупните износи на увоз и извоз учествувале со околу 1.5%, што е многу мал удел.

„Од таа гледна точка, не треба да се прави фама околу директните ефекти од зголемените царини. Половина од извозот во 2024 година се однесувал на групата машини и транспортни уреди, што претпоставувам е поврзано со работењето на странските фабрики во ТИРЗ. Тоа не’ доведува до позначајниот можен ефект од повисоките царини, а тоа е индиректниот“, вели Петрески.

Негативни сценарија

Првиот индиректен ефект, вели тој, е тоа што македонски компании, главно тие во технолошко-индустриските развојни зони се дел од глобалните синџири на снабдување, што подразбира дека иако тие извезуваат кон својата фирма-мајка која не е во САД, понатаму фирмата-мајка може да е и изложена кон американскиот пазар.

„Царините ќе влијаат врз вкупната трошочна структура на фирмата-мајка, што ќе се одрази и кај нас, во негативни сценарија преку т.н. каскадни ефекти на намалено производство и работни места“, укажува Петрески.

Вториот индиректен ефект, според професорот, е оној што се создава од општата трговска бариера која ја подига Трамп. „Ефектите од ова треба допрва да се проценат попрецизно, но мојот став е дека ваквите тектонски промени ќе донесат само негативни последици за сите инволвирани, особено затоа што САД сега го поткопува либералниот трговски систем кој сам го создаде и го предводеше со децении“, вели Петрески и додава: „Има една изрека која вели ’ниедна нација не била срушена со трговија’, бидејќи основниот постулат на меѓународната трговија е дека вие може да добиете производ преку увоз кој инаку би ве чинело многу поскапо да го произведете сами или за многу земји произведувањето на таквиот производ дури и би било невозможно поради ограниченоста со ресурси“.

Многу емпириски трудови во минатите децении покажаа позитивни ефекти од трговската интеграција и на глобално и на регионално ниво. Оттука, ефектите од изолацијата на САД од тој систем, според Петрески, би биле повисоки цени, помало производство, помалку работни места.

„Сето тоа за нас е многу важно како глобални и европски движења, бидејќи нашата земја е исклучително трговски отворена и зависи од финансиските текови. Ако оваа политика опстои, тогаш сме сведоци на нова ера во која светската економија ќе бара некоја нова рамнотежна состојба, која според моето видување ќе биде понеповолна од таа што светот ја имаше достигнато досега“, вели за ДВ универзитетскиот професор.

Во периодот од 2015 до 2024 година, извозот од Македонија во САД е речиси тројно зголемен. Според податоците од Државниот завод за статистика, извозот во САД во 2015 година изнесувал 36,5 милиони евра, додека во 2024 година достигнал 110 милиони евра. Најзначаен двигател на извозот е секторот на електрични машини и опрема, кој во 2024 година сочинува приближно 35–40% од вкупниот извоз во САД. Следни по важност се секторите текстил и облека и металната индустрија.