Спасување на Преспа со прекуграничен активизам

„Три земји, две езера, една дестинација“, вели грчката еколошка активистка Мирсини Малакау, која веќе 30 години работи на оваа визија на Балканот. Малакау е раководителка на Друштвото за заштита на Преспа (SPP), грчка невладина организација што се стреми да го зачува еден од најстарите слатководни системи во Европа — Преспанските езера.

Планинскиот басен каде што се наоѓаат Големото и Малото Преспанско Езеро се оформил пред околу пет милиони години, долго пред човекот да стане дел од екосистемот или државите да постават граници.

Денес, овие две живописни и во голема мера недопрени езера се поделени меѓу три земји: Грција, Албанија и Северна Македонија.

Влијанието на политичките тензии

Во региони каде што доминира националистичката политика, како што е Балканот, трансграничната соработка е исклучително комплицирана. Но, егзистенцијалната криза со која се соочуваат двете Преспански езера — повлекување на водата и потребата од заштита на повеќе од 2.000 видови риби, птици, цицачи и растенија — значи дека нема алтернатива освен заедничко делување.

Инспирирани од Далматинскиот пеликан

Еден од највпечатливите жители на Преспа е Далматинскиот пеликан — птица со голем розово-портокалов клун, бело перје и кадрави пердуви на главата. Во екосистемот на Преспа живеат околу 1.500 пара од овој редок вид, што ја прави најголемата колонија на далматински пеликани во светот.

Самите пеликани покажуваат дека политичките граници не значат ништо за дивиот свет: „Тие се размножуваат во Грција, се хранат во Северна Македонија и спијат во Албанија“, вели Малакау.

Ако е нарушен кој било елемент од нивната рутина во трите земји — размножување, хранење или спиење — целиот циклус страда. На сличен начин, кога отпадите од фармите или ѓубривата ќе навлезат во езерата, квалитетот на водата се влошува во сите три земји.

Пред три децении, еколозите како Малакау сфатија дека мора да гледаат преку границите и да работат заедно — а не еден против друг — ако сакаат да го зачуваат екосистемот на езерата.

Раскрстување со минатото

По падот на комунизмот во Албанија и Југославија, старите историски спорови повторно излегоа на површина, а отровните антагонизми се раширија низ Балканот.

Грција и Албанија, на пример, никогаш формално не прогласија мир по Втората светска војна, додека Грција и Северна Македонија беа вклучени во долготраен спор околу името.

И покрај политичките тензии, еколошките невладини организации од трите земји околу Преспа почнаа да се поврзуваат и да работат заедно. „Во Северна Македонија и Албанија државите сè уште се етаблираа“, објаснува Малакау. „Ние почнавме едноставно — со размена на мислења и ставови“.

Со текот на времето, СПП, заедно со ППНЕА од Албанија и Македонското еколошко друштво (МЕД), формираа транснационална алијанса под името Преспа Нет.

Клучно е што организациите во Преспа Нет ги третираат езерата пред се како еколошко, а не како национално прашање.
Овој пристап би можел да послужи како пример и за други делови на Балканот.

Вклучување на локалното население

Проблемите со кои се соочуваат Преспанските езера се видливи со голо око: водата се повлекува веќе дваесет години, оставајќи зад себе камења, плажи и на крајот пасишта каде што приморските струи некогаш се среќавале со нивните брегови..

Даниела Заец, менаџерка на Македонското еколошко друштво во Ресен, го припишува исчезнувањето на водата на климатските промени и човечката активност, како земјоделството.

„Во овој регион има многу овоштарници, а луѓето ја користат езерската вода за наводнување“, вели таа. Тоа ги уништува мочуриштата, кои потоа се претвораат во обработливо земјиште, што пак бара уште повеќе вода.

Работа со младите

Следејќи го позитивното искуство на СПП во Грција, Заец и нејзината организација се фокусираат на работа со заедницата, особено со младите. „Ги носиме учениците во националните паркови и им покажуваме како работиме“, објаснува таа.

Иако сите три организации сакаат овие образовни програми да станат транснационални, тоа сè уште не е возможно — политиката постојано се меша.

Малакау додава дека новите генерации еколози се помалку погодени од токсичниот национализам. За нив, вели таа, трансграничната соработка е неопходна — не само за решавање на еколошките проблеми, туку и за живот и работа во европски контекст.

Отворање работни места во регионот

Аднан Бего, 26-годишен инженер по животна средина, работи за ППНЕА во Албанија. „Една година волонтирав овде, а потоа почнав да работам. Тешко е да се најде работа, и многу млади од Албанија заминуваат во Германија или Италија“, вели тој.

ППНЕА соработува со албанската служба за национални паркови, следејќи ги кафеавите мечки во Преспа. Организацијата носи меѓународни туристички групи на прошетки, покажувајќи им ја природната убавина на Преспа и објаснувајќи го нејзиниот чувствителен екосистем.

Бего се надева дека спојот на екологија и туризам ќе ги охрабри емигрантите да се вратат дома — или барем да не заминуваат.

Развојот на туризмот значи и развој на инфраструктурата — патишта, канализација, електрична мрежа, интернет пристап — што би било огромна придобивка за сиромашниот југ на Албанија.

Потребни се инвестиции

Луѓето кои живеат покрај езерата во сите три земји сакаат да ги засилат локалните економии преку туризам. Тие веруваат дека транснационалниот еко-туризам во Преспа може да биде привлечна можност за инвеститорите и тврдат дека развојот нема да ја загрози природата.

Во исто време, организациите во Преспа Нет се стремат да обезбедат хармонија меѓу туризмот и заштитата на природата.

Визијата што се создава опфаќа соработка меѓу сите три земји и го промовира регионот преку недопрените пејзажи:
туристите би можеле да пешачат по природни патеки, да преминуваат преку границите, да јадат риба од чистите езера и локални производи во хотели и ресторани на локалното население — една заедничка визија за сите преспански заедници.

Но, реалноста во моментот е поинаква.

Досега, само мал број туристи ги посетуваат езерата секоја година. Повлекувањето на брегот ја прави водата каллива и заматена со алги. Пешачката патека што се протега околу езерата останува недовршена.

Визија за отворени граници

Во време кога дури и некои членки на ЕУ ги затвораат своите граници, визијата за отворена Преспа оди контра трендот.

Силата на Преспа Нет лежи во ефикасноста на нејзината неформална мрежа, велат нејзините членови. Со упорност и паметен пристап, трите организации научиле како да ги заобиколат пречките што им ги поставуваат централните влади.

Покрај тоа, нивната долгогодишна соработка и искуство докажуваат дека ваквата трансгранична соработка е корисна за сите жители на регионот — вклучувајќи ги и Далматинските пеликани.

Извор: DW