ПУБЛИКУМ Вистината на прво место
Универзитетот во Белград не се смирува: сè уште под впечаток на 24-часовната блокада на Автокоманда, една од најголемите улици во српската престолнина, тамошните студенти веќе завршија нова акција – 80 километри пешачење до Нови Сад.
Заедно со студентите од тамошниот универзитет, Белграѓаните сакаат да учествуваат на големиот протестен митинг во знак на сеќавање на уривањето на настрешницата на железничката станица во северниот српски град, при што на 1 ноември 2024 година во 11:52 часот, пред точно три месеци, загинаа 15 лица.
На дводневниот марш учествуваа најмалку 400 студенти. Еден од нив е Петар Гардовиќ од Факултетот за политички науки. Не се плаши, вели младиот човек за ДВ. Тој е убеден дека поминувањето 40 километри на двапати не е преголем напор доколку имате голема цел пред очи.
„Сè што бараме е она што треба да биде разбирливо само по себе во една нормална држава: секој што тепа, да биде повикан на одговарност. И секој што убива. Јасно да бидат назначени тие кои се одговорни и да ги сносат последиците од своите дела“, објаснува Гардовиќ.
Колоната студенти е придружена со возила чии возачи на учесниците им обезбедуваат храна, вода и лекови. Планот е да се маршира преку ден – и да се преноќи на отворено на фудбалскиот стадион во малиот град Инџија, кој е на половина пат до Нови Сад.
Тепање и оставки
Претходно оваа недела, високи претставници на српската влада на прес-конференција изјавија дека ги исполниле сите барања на студентите – и ги повикаа граѓаните да ги намалат тензиите. Но, само неколку часа по овој повик, студенти кои делеле налепници повикувајќи на понатамошни протести беа претепани од група млади момчиња кои излегувале од зградата на владејачката Српска напредна партија (СНС).
По овој инцидент оставки поднесоа премиерот Милош Вучевиќ и градоначалникот на Нови Сад, Милан Ѓуриќ. Претседателот Александар Вучиќ најави дека во следните десет дена ќе биде донесена одлука дали неговата владина коалиција ќе предложи нов шеф на владата – или дали ќе се одржат нови парламентарни избори.
Барањата не се исполнети
„Државата е толерантна и трпелива – но тоа не значи дека сега е можно да се уништат животите на други луѓе“, рече српскиот претседател. Главната задача на државата е да ја одржува општествената стабилност. „Ништо не може да се изнуди со насилство“, продолжи Вучиќ. „Или можеби да, но притоа некој мора да направи кривично дело. Мора да ме убијат, инаку нема да прифатам.”
Зборовите на претседателот очигледно немаат никаков ефект врз студентите. Демонстрантите за сабота (01.02.2025) најавија 24-часовна блокада на сите три моста во Нови Сад. Се очекуваат студенти од сите делови на Србија, како и професори, наставници и основци и средношколци од училиштата кои во последните денови ја прекинаа наставата за да ги поддржат барањата настудентите . Во Нови Сад веќе пристигнаа земјоделци со трактори и цели групи мотоциклисти. Во меѓувреме, српските познати личности ги користат социјалните мрежи за да ги поканат граѓаните да се приклучат на протестот.
Излезот е во нови избори?
Србија очигледно е во длабока политичка криза. Дали излезот е во нови избори? Опозицискиот дел од населението ќе ги прекине протестите само кога ќе се исполнат барањата на студентите и ќе се гарантираат услови за слободни и фер избори.
Центарот за истражување, транспарентност и отчетност (ЦРТА), невладина организација која го поддржува развојот на демократската култура и граѓанскиот активизам во Србија, со години ги следи изборните процеси во оваа земја од Западен Балкан. „Србија мора да реши бројни нерегуларности и системски проблеми за да создаде услови за фер избори“, објаснува програмскиот директор на ЦРТА, Раша Недељков во интервју за ДВ. Но, тие што се на власт за тоа воопшто не се заинтересирани.
„Поднесовме цела низа кривични пријави – кои потоа останаа во некоја фиока“, вели Недељков. Притоа, станува збор за купување гласови, притисок врз вработените во јавните служби и криминал во врска со регистрацијата на гласачите. „Најпрво мора да обезбедиме институциите на српската држава да се подготвени, обвинителството и судството да се подготвени да го спроведат законот, а со тоа да испратиме јасна порака до сите актери вклучени во изборниот процес дека прекршување на законот нема да се толерира“.
Минималните услови што државата мора да ги гарантира за слободни избори се слободата на медиумите, еднакви можности за сите во изборната кампања и ажуриран избирачки список, продолжува Недељков. Тешко е да се процени колку време ќе биде потребно додека Србија не се реформира на овој начин.
Веројатен е бојкот на опозицијата
Затоа, повеќето опозициски партии веќе се изјаснија дека во овој момент нема да учествуваат на избори. Бараат да се исполнат барањата на студентите и да се формира преодна влада чиј мандат треба да вклучува подготовка на слободни избори.
„Нема да се согласиме со манипулациите и козметичките мерки на Александар Вучиќ“, изјави за ДВ пратеникот од Зелено-левиот фронт, Радомир Лазовиќ. Опозицијата бара „преодната влада навистина да гарантира дека ќе почне да ја развластува Српската напредна партија“.
Самата СНС досега отфрла формирање на таква преодна влада – и се чини дека меѓународната заедница во моментов не се обидува да ја натера владејачката партија во Србија да го стори тоа. Во секој случај, властите во земјата предводени од СНС се фалат со поддршката што веруваат дека ја добиваат и од Истокот и од Западот. Всушност, Русија и САД јасно ја изразија својата поддршка за претседателот Вучиќ и неговата влада. Европската унија, пак, за која Србија е земја-кандидат, досега само изјави дека „внимателно ги следи актуелните случувања во Србија“.
„Како проевропска партија која има став дека пристапот во ЕУ е најважната стратешка одлука за Србија, морам да кажам дека сум длабоко разочаран и незадоволен од актуелните официјални позиции на ЕУ во Србија“, објаснува Лазовиќ, пратеникот од Зелено-левиот фронт за ДВ. „Ја повикувам ЕУ да ја промени својата политика на поддршка на Александар Вучиќ и да застане на страната на граѓаните на Србија кои бараат правда.”
