Парламентарни избори во Хрватска како вовед во „суперизборната година“

Во Хрватска денеска (17 април) се одржуваат редовни парламентарни избори на кои право на глас имаат околу 3,7 милиони гласачи. Гласачите можат да излезат на околу 6500 избирачки места во Хрватска, кои ќе бидат отворени од 7 до 19 часот.

Ова се едни од најнеизвесните парламентарни избори во чиј фокус се ривалството меѓу премиерот Андреј Пленковиќ и претседателот Зоран Милановиќ, кое се разгоре во време кога земјата се бори со широко распространета корупција, хроничен недостиг на работна сила, највисока стапка на инфлација во еврозоната и проблемот со илегалните мигранти долж границата.

Гласањето на парламентарните избори ќе биде првиот чекор на Хрватска во „суперизборната година“ во која ќе се гласа за европските избори во јуни и за претседателските избори во декември, пишуваат светските медиуми.

Тесна трка на парламентарните избори

Хрватите се подготвуваат да излезат на гласање во среда, на 17 април, за да одлучат дали сакаат земјата да остане на страната на Украина и Западот или да ја изберат централно-левичарската партија на претседателот Зоран Милановиќ, познат по своите „поблиски“ односи со Русија, пишува Еуроњуз.

Двата главни ривали на изборите ќе бидат владејачката Хрватска демократска заедница (ХДЗ) и Социјалдемократската партија (СПД).

Овие избори може да се одразат на резултатите од изборите за Европскиот Парламент во јуни и претседателските избори закажани за декември.

Хрватскиот Сабор беше распуштен во март, со што се отвори патот за претстојните парламентарни избори. Одлуката е донесена откако премиерот Андреј Пленковиќ и ХДЗ се соочија со обвинувања за корупција од опозицијата.

Последниот скандал се однесува на назначувањето на блискиот соработник на ХДЗ, Иван Турудиќ на функцијата главен државен обвинител, поради претходните обвинувања за неговите врски со лица вмешани во корупција, кои тој ги негираше. Противниците изразија загриженост дека ова е начин владата да се заштити.

Хрватскиот претседател Милановиќ повика „крадците и насилниците да бидат соборени од власта и да се спречи нивното враќање на позиции за подолго време“.

Премиерот Пленковиќ, кој е во владата од 2016 година, ги отфрли обвинувањата за корупција и рече дека неговата партија е подготвена да продолжи да ги извршува своите должности.

„Хрватската демократска заедница е подготвена за уште еден мандат и довербата на хрватските граѓани“, рече Пленковиќ.

Според неодамнешното истражување на Ипсос, ХДЗ има 27,3 отсто од поддршката на хрватските граѓани, а СДП 22,6 отсто.

Милановиќ, кој е силно оспоруван за неговиот критички став кон ЕУ и неговата поддршка за Украина, не се кандидираше како главен кандидат за премиер од СПД.

Во март, Уставниот суд му забрани на Милановиќ да се кандидира за пратеник на листата на СДП, бидејќи не поднел оставка од функцијата претседател, па затоа делумно учествуваше во кампањата.

Иако поради забраната не учествуваше на предизборните средби на СДП, Милановиќ во речиси секојдневни изјави за новинари и објави на социјалните мрежи ја критикуваше ХДЗ за низа корупциски скандали, ги повика граѓаните да гласаат за која било партија освен за ХДЗ и Пленковиќ и најави дека како кандидат на СДП, чиј претседател некогаш беше, ќе формира влада на национален спас.

Милановиќ помеѓу функциите претседател и премиер

Парламентарните анкети во Хрватска, како што пишува Би-Би-Си, обично следат одредена „шема“, при што левичарската коалиција предводена од Социјалдемократите (СДП) настапува против Хрватската демократска заедница, чија поддршка се движи од десниот центар до десничарските националисти.

ХДЗ победува со мнозинство и таа буквално ги ужива плодовите на нејзината голема база на членови и силна организација, иако опозициските партии тврдат дека корупцијата има подеднакво големо влијание за тоа.

Сепак, се чини дека овој избор би можел да биде поинаков благодарение на присуството на Зоран Милановиќ.

Откако стана претседател пред четири години, тој постојано беше оценуван како најпопуларен политичар во земјата, иако како шеф на државата има малку вистинска моќ, бидејќи улогата му е главно церемонијална.

Така, најавата дека тој може да биде кандидат за премиер, што е највисока политичка функција во Хрватска, значеше дека ситуацијата е крајно непредвидлива.

„Изборите беа решени уште пред тој потег“, изјави за Би-Би-Си политичкиот аналитичар Крешимир Мацан.

„Очигледно беше дека владејачката партија, ХДЗ, многу лесно ќе може да формира нова владејачка коалиција. Но, тогаш Милановиќ започна крстоносна војна против корупцијата и сето она за што се залага премиерот Андреј Пленковиќ. Луѓето можеби не го одобруваат Милановиќ за претседател, но им се допаѓа начинот на кој тој зборува“, потенцира Мацан.

Промоцијата на претседателот како потенцијален премиер имаше директно влијание врз анкетите. Претходно големиот јаз меѓу СДП и ХДЗ, значително се намали. Но, интервенираше судството.

Хрватскиот устав инсистира претседателот да не биде партиско-политичка фигура, туку да биде шеф на државата за сите граѓани.

Одговорот на претседателот беше очекувано бесен, пишува Би-Би-Си, објаснувајќи дека Милановиќ ги обвини судиите дека работат за ХДЗ, која ја нарече „гангстерска клика“, ги опиша високите судски функционери во земјата како „селани“ и го нарече нивното расудување „неписмено“.

Милановиќ официјално повеќе не е кандидат на изборите, но тоа не го спречи да патува низ земјата и да го уништува рејтингот на ХДЗ.

„Голем влог“ на изборите

Парламентарните избори се одржуваат по жестоката кампања во која главните улоги ги имаа двајцата највисоки функционери, премиерот и претседателот, што ја продлабочи политичката криза во балканската земја, членка на ЕУ и НАТО, напиша Асошиетед прес (АП).

Влогот е голем во трката за 151-члениот хрватски парламент, не само во Хрватска, туку и во Европа, која се бори со нестабилноста предизвикана од руската инвазија на Украина.

Ако ХДЗ остане на власт, Хрватска би ја задржала релативната политичка стабилност и ќе продолжи со својот прозападен курс на поддршка на Украина во борбата против Русија.

Успехот на СДП може да доведе до победи на изборите за Европскиот парламент во јуни и на претседателските избори во декември. Тоа ќе ја разниша долгогодишната доминација на ХДЗ во политиката и потенцијално ќе отвори простор за посилно проруско влијание во земјата, слично на Унгарија и Словачка.

Хрватска меѓу домашната и светската политика

И според анализата на Ројтерс, доколку резултатите од изборите на 17 април донесат на власт коалиција предводена од социјалдемократите, тоа би можело да ја промени позицијата на најмладата членка на ЕУ за главните прашања како што е поддршката за Украина во војната со Русија.

Претседателот Зоран Милановиќ, кој рече дека ќе поднесе оставка за да стане премиер и да ја предводи владата доколку победи неговата Социјалдемократска партија, се противи на помошта за Украина, за разлика од повеќето членки на ЕУ.

За многу Хрвати, пак, поважни се домашните проблеми.

ХДЗ е на власт во најголем дел од времето, откако Хрватска стекна независност од поранешна Југославија во 1991 година.

Хрватска е најмладата членка на Европската Унија (ЕУ) од 2013 година, додека во 2023 година се приклучи на Шенген зоната.

Но, противењето на она што многумина критичари го гледаат како модел на корупција и непотизам се зголеми за време на мандатот на премиерот Пленковиќ. Неговиот углед е нарушен, а се очекува тоа да го покажат и изборните резултати.

Последната анкета за изборите на 17 април објавена на државната телевизија во средата (10 април) покажа дека ХДЗ може да освои 60 места, што е помалку од сегашните 66 во Парламентот со 151 место. Според анкетите, СДП би освоила 44 мандати, или три повеќе од 2020 година.

Извор: РСЕ