ПУБЛИКУМ Вистината на прво место
И реформата на јавната администрација (РЈА) е за прв пат дел од преговорите. За оваа област acquis е оскудно, зашто во Унијата важи принципот на институционална автономија на државите членки. Сепак, растечката хармонизација на правото на ЕУ, кое го спроведуваат државите членки, има влијание врз нивните институционални и административни структури.
Комисијата на почетокот го наведува „правото на граѓанинот на добро управување“ гарантирано во Повелбата на темелните права на ЕУ. Институционалниот и административниот капацитет за преземање на обврските од членството е дел од условите за членство, познат и како „Мадридски критериум“.
Клучна улога во развивањето и следењето на критериумите за реформата на јавната администрација во земјите кандидати и потенцијални кандидати (сега проширена и на земјите од соседството) одигрува ОЕЦД преку иницијативата СИГМА, во партнерство со Европската комисија. Критериумите вообличени во документот „Принципи на јавната администрација“ се основа и за Извештајот за скринингот. Покрај развојот на критериумите и следењето, ОЕЦД – СИГМА е вклучена и во изработката за ново законодавство во оваа област.
Извештајот од скринингот за РЈА дава и оценки за нивото на подготвеност. Како за целата област, така и во поединечните подрачја, оценката е 3 – умерена подготвеност.1 Идентични се оценките за Албанија.
Извештајот констатира воспоставена стратегиска рамка за реформа на јавната администрација, но од досегашното искуство, опоменува да се обезбеди континуитет и доследно спроведување. Препораката за усогласување со новата европска рамка за интероперабилност е дури два пати повторена.
Во поглед на развојот и координацијата на политиките, остануваат веќе повторените констатации и препораки од годишните извештаи за потребата од унапредување на целиот процес, вклучувајќи соодветни консултации и подготовка на проценка на влијанието на регулативата. Ивештајот бележи и дека е прекинат процесот на следење и известување за спроведувањето на Националната програма за усвојување на правото на ЕУ, што секако треба да се обнови. И овде се повторува препораката за избегнување на користењето на скратени и итни постапки за донесување закони. Извештајот дава оценка за слаба централна координација на ниво на Владата/нејзиниот Генерален секретаријат.
Во поглед на јавната служба и управувањето со човечките ресурси, повторена е препораката да се обезеби вработување, унапредување и напуштање на јавната администрација по принципот на заслуги, како и критиката за нетранспарентноста на овој процес. Сепак, Комисијата избегнува во овој извештај да користи потешки формулации од типот на „политизација на јавната администрација“, „кронизам“, „непотизам“ итн. Наспроти тоа препорачува принципот на заслуги да се обебеди особено на ниво на висока раководна служба, алудирајќи на усвојувањето на Предлогот на закон за висока раководна служба – изготвен со поддршка на ЕУ.
Внимание на јавноста привлече критиката на инструментот за обезбедување правична застапеност – „БалансЕР“, за кој Извештајот вели дека веќе не ги исполнува неговите цели, особено имајќи предвид дека не ги одразува податоците од пописот за резидентното население. Покрај тоа дадена е и оценка дека „паралелните постапки за зголемено вработување на припадници на малцинствата во јавниот сектор можат во примената да ги поткопаат принципите на заслуги, ефективност и правична застапеност“.
Во подрачјето „Организација и одговорност“ резимето на наодите содржи препорака за усвојување на предложениот нов закон Законот за организација и работата на органите на управата, кој е, исто така, производ на проект поддржан од ЕУ. Покрај тоа, констататирано е и дека информациите не се објавуваат проактивно и козистентно во целиот јавен сектор. Се повторува и потребата од целосно спроведување на Законот за управни спорови.
Иако оценката „умерено подготвена“ е дадена и за подрачјето „Пружање услуги на граѓаните и бизнисите“, тоа не може да биде утеха за фактот дека Македонија во 2022 година била последна, 35-та од 35 европски земји за кои е спроведено мерењето во рамките на eGovernment Benchmark – алатка на ЕУ за следење на пружањето електронски услуги на граѓаните од страна на владите. Клучните препораки се поедноставување на управните постапки, обезбедување дигитален пристап и зголемување на бројот на дигитални услуги
Главните препораки во подрачјето Јавна финансиска контрола се поврзани со спроведувањето на новиот Закон за Буџетите, како и информациксиот систем за управување со финансиите. Сепак, не може да се очекува Законот сам по севе да ги елиминира сите наведени проблеми во врска со: транспарентноста на јавните финансии; управувањето со средства и обврски; фукционалност на системот на јавни инвестиции; како и потребата од модернизација на Управата за јавни приходи. И во скрининг извештајот се нагласува дека фискалната стратегија и буџетот мора да бидат засновани на политики и дека подготовката на буџетот мора да биде стратешка операција.
Наодите и препораките за областа Реформа на јавната администрација се значајни како основа за Патоказот за јавна администрација, кој ќе биде одредница за отворање на преговорите на Кластерот 1, покрај патоказот за владеење на правото (поглавјата 23 и 24, вклучувајќи го и Планот за малцинствата). Се чини дека Комисијата дала доволно и конкретни насоки за овој документ. Сепак, постојат повеќе ризици. Едниот е да се западне во т.н „техницизација“, кога всушност прашањето е политичко, на што јасно се укажува во една од презентациите на објаснувачкиот скрининг. Постои и ризикот да се продолжи во магичен круг на постојани и избрзани законски измени, без постигнување на нивната цел. Практиката од 1999 година, кога е усвоена првата Стратегија за реформа на јавната администрација во контекст на евроинтеграцискиот процес покажува многу чести законски измени, скоро сите со поддршка на ЕУ, без реално постигнување на посакуваните цели – ефикасна деполитизирана администрација која служи на граѓаните и бизнисите. Конечно, РЈА треба да донесе промени кон подобро, вклучувајќи и да придонесе за институционална стабилност.
Резиме на наодите
Извештај од скринингот, Кластер 1, област: Реформа на јавната администрација (РЈА)
Оценка за подготвеност: 3 (умерено подготвена)
| Подрачје | Оценка за подготвеност | Резиме на наодите |
| I Стратешка рамка за РЈА | 3 | – Да продолжат реформите во рамките на валидна и добро координирана реформска стратегија; – Да се обезбеди навремена подготовка и усвојување на нови стратешки плански документи за реформи за да се обезбеди континуитет, да се одржи поттикот и да се избегнат празнините во спроведувањето;
– Националната рамка за интероперабилност да биде усогласена со европската рамка за интероперабилност. |
| II Развој и координација на политиката | 3 | – Да се подобри планирањето на политиките и инклузивното креирање политики засновано на докази, преку:· користење на редовна законодавна процедура за донесување ново законодавство;
· спроведување соодветна јавна консултација; · подготовка на проценка на влијанието на регулативата. – Да се ограничи употребата на скратена или итна законодавна процедура; – Да се подобрат централните капацитети за координација, особено преку зајакнување на улогата на Генералниот секретаријат. |
| III. Јавната служба и управувањето со човековите ресурси | 3 | – Сите вработувања, унапредувања и отпуштања во ЈА, особено на ниво на повисоко раководство, да бидат засновани на заслуги и транспарентни, вклучително и со соодветно регулирање во законодавството. |
| IV.Пружањето услуги на граѓаните и бизнисите | 3 | – Обезбедувањето услуги да биде ориентирано кон клиентите и лесно достапно за граѓаните и бизнисите преку:· поедноставување на административните процедури и
· дигитален пристап. – Бројот на целосно дигитализирани услуги на националниот портал за услуги значително да се зголеми. – Усогласување со најновата европска рамка за интероперабилност. |
| V. Организација и одговорност | 3 | – Брзо усвојување на новиот Закон за државна организација за да се:· рационализира институционалната рамка,
· отстранат надлежностите кои се преклопуваат, · подобри ефикасноста на администрацијата, · подобрат линиите на одговорност. |
| VI. Управување со јавните финансии | 3 | – Да се забрза воспоставувањето на новите институционални структури предвидени со органскиот Законот за буџетите од 2022 година и да обезбеди навремено технички квалификувани и соодветно екипирање на клучните реформски единици навремено.– Да се усвои и објави детален акционен план за имплементација на новите Закон за буџетите OBL и ИФМИС (интегриран информациски систем за управување со финансиите)
– Брзо да се усвојат подзаконските акти и упатствата за спроведување на Законот за буџетите, како и Законот за Јавна внатрешна финансиска контрола |
